Böbrek Üstü Bezleri ve Hormonları
- Her bir böbreğin üst kısmında bulunan böbrek üstü bezleri adrenal bezler olarak da adlandırılır.
-Bezlerin böbreklerle doğrudan ilişkisi yoktur, böbreklerden bağımsız olarak çalışır.
-Hipofiz bezi ve sinir sisteminin kontrolünde çalışır.
-Bu bezler iki kısımdan meydana gelmiştir.
-Dışta kabuk (korteks) bölgesi, içte öz (medulla) bölgesi bulunur.
I. Kabuk Bölgesinden Salgılanan Hormonlar (Adrenal korteks hormonları)
-Hipofiz bezinin adrenokortikotropik hormon (ACTH) salgısı ile uyarılır.
-Adrenal korteks bölgesinde kortizol, aldosteron ve adrenal eşey hormonları gibi hormonlar üretilir.
a. Kortizol (glikokortikoyitler):
-Hedef bölgesi karaciğerdir.
-Glikozun protein ve yağlar gibi karbonhidrat olmayan moleküllerden sentezlenmesini sağlayarak kan şekerini arttırır.
-Karaciğerdeki glikojen deposunu arttırır.
-Glikozun oksidasyonunu (yıkımını) önler.
-Özellikle açlık durumunda gerekli olan enerjinin glikoz yerine amino asit ve yağ asitlerinden elde edilmesini sağlar.
-Protein ve amino asitler üzerindeki yıkıcı etkisinden dolayı idrardaki azot miktarı artar.
-Stresli durumlarda salgısı artar.
-Yaralanan insan bir süre acı hissetmez. Bunu sağlayan kortizol hormonudur. Sinir hücreleri kortizol hormonu etkisiyle acı duyusunu yavaş iletir. Yangısal tepkiye yol açan romatizmal hastalıklarda, alerjilerde tedavi amaçlı kortizol kullanılır. -Aynı zamanda atletik yaralanmalarda ağrıyı gidermek için de kortizon enjeksiyonları kullanılır. Ayrıca bağışıklık sistemini de baskılar. |
-Kortizol salgısı artan bir insanda; Kan şekeri artar. Karaciğerde üre sentezi artar. Böbreklerde süzülme artar. İdrardaki üre artar.
-Kortizol eksikliğinde;
-Kan şekeri düşer. Bunun nedeni amino asitlerden glikoz yapılamamasıdır. Glikoz üretimi azalınca karaciğerdeki glikojen harcanmakta ve depo glikojen bitince de kan şekeri düşmektedir.
b. Aldosteron (Mineralokortikoyitler):
-Böbreklerden sodyum (Na+) ve klor (Cl-) iyonlarının geri emilimini arttırır. Potasyumun (K+) ise geri emilimini azaltır. Böylece kan basıncı ve hacmi artar.
-Aldosteron az salgılanırsa;
§ Kan basıncı düşer, doku sıvısı azalır.
§ Kanda sodyum ve klor miktarı azalır, potasyum artar.
§ Kaslarda yorgunluk görülür.
§ Deride pigment birikimi sonucunda tunç renk oluşur. Buna addison hastalığı denir.
§ Aldosteron hormonunun salgılanmaması durumunda yaşam biter.
-Aldosteron salgısı artarsa;
§ Kandaki sodyum ve klor miktarı artar, potasyum miktarı azalır.
§ Kan hacmi ve basıncı yükselir.
§ Doku sıvısı miktarı artar. (Ödem oluşur.)
§ Su içme isteği artar.
§ ADH salgısı artar.
§ Potasyum eksikliği nedeniyle sinir hücrelerindeki iletim aksar, kas zayıflaması oluşur.
c. Adrenal eşey hormonları:
-Normalde erkeklerde testislerde salgılanan testosteron (androjen) benzeri hormon ve az miktarda östrojen ve progesteron hormonları salgılanır.
-Bu hormonlar hem erkek hem de dişi bireylerde salgılanır.
-Erkek çocuklarda adrenal korteks çok çalışırsa, yetişkin erkek bireylerdeki ses kalınlaşması, kas gelişimi, vücut kıllanması, sakal ve bıyık çıkması gibi özellikler ortaya çıkar.
-Dişilerde adrenal korteks çok çalışırsa ses kalınlaşır, sakal çıkar ve eşeysel organlar körelir.
II. Öz Bölgesinden Salgılanan Hormonlar (Adrenal medulla hormonları)
-Böbrek üstü bezlerinin öz bölgesi, sempatik sinir sistemi kontrolünde çalışır.
-Buradan adrenalin (epinefrin) ve nöradrenalin (nörepinefrin) (dövüş-veya-kaç) adı verilen iki hormon salgılanır.
-Adrenalin ve noradrenalin hormonları, aşırı sevinç, heyecan, stres, korku, üzüntü durumları yaşandığında salgılanır. Vücudu karşılaştığı zor durumlara karşı hazırlar.
a. Adreanalin (epinefrin):
-İskelet kasları ve karaciğerdeki glikojenin glikoza dönüşümünü hızlandırır.
-Karaciğerden kana glikoz geçmesini hızlandırarak, kan şekerini arttırır. (Adrenalin kan şekerini düşük olması durumunda da, yüksek olması durumunda da arttırır.)
-Yağ hücrelerinden yağ asitlerinin serbest bırakılarak enerji verici olarak kullanılmasını sağlar.
-Heyecan, korku, stres durumunda salgısı artar.
-Kalp atış hızını ve kan basıncını arttırır.
-Kalp, beyin ve iskelet kaslarına giden damarların genişlemesini sağlar.
-Derideki kılcal damarları daraltır. Bu nedenle korkunca yüzün rengi sararır.
-Göz bebekleri büyür. Tüyler diken diken olur.
-Soluk alıp vermeyi hızlandırır.
-Sindirim sistemi faaliyetlerini yavaşlatır.
-Kanın pıhtılaşma süresini kısaltır.
b. Noradrenalin (norepinefrin):
-Adrenaline benzer etkileri vardır.
-Kılcal damarları daraltır. Kan basıncını arttırır.
-Nöronların akson uçlarından da salgılanarak nörotransmitter olarak görev yapar.
Bu konunun tamamına aşağıdaki bağlantıdan ulaşabilirsiniz:
Endokrin Bezleri ve Bu Bezlerin Salgıladıkları Hormonlar