HÜCRESEL YAPI (CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ-1)

9. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI

9.1. Yaşam Bilimi Biyoloji

9.1.1. Biyoloji ve Canlıların Ortak Özellikleri

Anahtar Kavramlar : Beslenme, biyoloji, boşaltım, büyüme, canlılık, gelişme, hareket, homeostazi, hücre, metabolizma, organizasyon, solunum, uyarılara tepki, uyum, üreme

9.1.1.1 Canlıların ortak özelliklerini irdeler.  

a. Canlı kavramı üzerinden biyolojinin günümüzdeki anlamı ile nasıl kullanıldığı kısaca belirtilir.

b. Canlıların; hücresel yapı, beslenme, solunum, boşaltım, hareket, uyarılara tepki, metabolizma, homeostazi, uyum, organizasyon, üreme, büyüme ve gelişme özellikleri vurgulanır.

Canlıların Ortak Özellikleri

1. HÜCRESEL YAPI: Tüm canlılar yapısal ve işlevsel bakımdan en küçük birim olan hücre veya hücrelerden meydana gelir.

-Hücre, yaşamın temel birimidir. Hücre, organizmaların canlılık faaliyetlerini gösteren en küçük temel fonksiyonel yapı birimdir.

- Bazı organizmalar sadece bir hücreden oluşmuştur. Bu canlılara bir hücreli organizmalar denir. Örnek: Amip, paramesyum, bakteri ve siyanobakteriler vb.

-Bazı organizmalar ise çok sayıda hücrenin belirli bir organizasyon ile bir araya gelmesi sonucu oluşmuştur. Bunlara da çok hücreli organizmalar denir. Örnek: Bitki ve hayvanların tamamı mantarların çoğu ve protistaların bir kısmı.

“Bütün canlılar , hücrelerden meydana gelir.” İfadesi yanlış, bazı canlılar tek bir hücreden, bazıları ise çok sayıdaki hücrelerden meydana gelir.  

-Yapısına göre hücreler ikiye ayrılır.

a. Prokaryot hücreler: Zarla çevrili çekirdek ve zarla çevrili oluşumları bulunmayan basit hücrelerdir. DNA’nın bulunduğu bölgeye “nükleoid” denilir. Ribozomları vardır. Kendi proteinlerini buradan sentezleyebilirler. Zarla çevrili organelleri yoktur.

-Sadece bakteriler, siyanobakteriler ve arkeler prokaryot hücre yapısına sahip organizmalardır.

b. Ökaryot hücreler : Zarla çevrili çekirdek ve zarlı organelleri olan gelişmiş hücrelerdir. Protistalar, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar ökaryot hücre yapısındadır.

PROKARYOT-ÖKARYOT OLSUN TÜM HÜCRELERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ

1. Hücre (plazma) zarının bulunması

2. Sitoplazmanın bulunması

3. Nükleik asit (DNA ve RNA) bulunması.

4. Ribozom bulunması

SORU 1.(2021-MSÜ/Fen)

 Aşağıdakilerden hangisi bir siyanobakteri ile bir öglenanın ortak özellikleri arasında yer almaz?

A) Kromozoma sahip olma

B) Sitoplazmaya sahip olma

C) Klorofile sahip olma

D) Kloroplasta sahip olma

E) Ribozoma sahip olma

SORU 2. (2014 - YGS / FEN)

Canlılar; hareket, beslenme, solunum, boşaltım, uyarıya tepki verme, üreme ve büyüme gibi ortak özelliklere sahiptirler.

Buna göre, bitkilerdeki bazı yaşamsal olaylar ile canlıların ortak özellikleri arasında yapılan aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?

A) Atık maddeleri uzaklaştırma – Boşaltım

B) CO₂ kullanarak O₂ üretme – Solunum

C) Madde yapımı ve yıkımı – Metabolizma

D) Yavru oluşturma – Üreme

E) Işığa doğru yönelme – Uyarıya tepki verme

SORU 3. Canlılarda görülen,

I. DNA’sını eşleyerek kendine benzer organizmalar meydana getirme

II. Aldığı besini kendine özgü moleküller haline getirme

III. Hücredeki büyük organik molekülleri basit moleküllere moleküllere ayrıştırma

olaylarından hangileri hem çok hücreli hem de tek hücreli organizmalarda gerçekleşir?

A) Yalnız I        B) Yalnız II     C) I ve II

D) II ve III      E) I, II ve III

SORU 34. Canlılarda,

I. Fosforilasyon

II. Yer değiştirebilme

III. Çok sayıda hücreden oluşmaları

IV. Adaptasyon

olaylarından hangileri ortak olarak gerçekleşmez?

A) I ve II                B) I ve III                C) II ve III

D) II, III ve IV        E) I, II, III ve IV

SORU 5. Hücrelerde;

I. polimerleri sindirebilme

II. temel amino asitleri sentezleyebilme

III. kromatitleri sentromerle bağlı tutma

IV. polisakkarit sentezleyebilme

şeklindeki özelliklerden hangilerine sahip olma, çok hücreli bitki ve hayvanların ortak özellikleri arasındadır?

A) Yalnız I    B) Yalnız II    C) II ve III

D) I, II ve IV        E) I, III ve IV

CEVAPLAR ve ÇÖZÜMLERİ

1. İkisi de fotosentez yapar ancak siyanobkteriler prokaryot yapılı oldukları için kloroplast değil sadece klorofile sahiptir. Öglena ökaryot olduğu için klorofille birlikte kloroplast organeline sahiptir.

Cevap: D

2. CO₂ kullanarak O₂ üretme, solunum değil fotosentezdir.

Cevap: B

3. DNA eşlenmesi hücre bölünmesi sırasında olur. Hücre bölünmesi ile kendine benzer organizmalar oluşturma (üreme) tek hücreliler için geçerlidir. Aldığı besini kendine özgü moleküller haline getirme, protein sentezidir. Ortaktır. Hücredeki büyük organik molekülleri basit moleküllere moleküllere ayrıştırma hidroliz olayıdır. Ortaktır.

Cevap: D

4. Fosforilasyon (ATP üretimi) ve adaptasyon ortak özelliklerdendir. Ancak yer değiştirme ve çok hücreli olma ortak özellik değildir. Çünkü mesela bitkiler yer değiştirmez, bakteri, arke gibi tek hücreli olanlar da vardır.

Cevap: C

5. Temel amino asit sentezini bitkiler gerçekleştirirken hayvanlar gerçekleştiremez.

Cevap: E