SİTOPLAZMA VE ORGANELLER

9. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI

9.2.1. Hücre

9.2.1.2. Hücresel yapıları ve görevlerini açıklar.

c. Organellerin hücrede aldıkları görevler bakımından incelenmesi sağlanır.

ç. Hücre örneklerinin mikroskop ile incelenmesi sağlanır.

d. Hücre içi iş birliği ve organizasyona dikkat çekilerek herhangi bir organelde oluşan problemin hücreye olası etkilerinin tartışılması sağlanır.

e. Farklı hücre örnekleri karşılaştırılırken öncelikle mikroskop, görsel ögeler (fotoğraflar, resimler, çizimler, karikatürler vb.), grafik düzenleyiciler (kavram haritaları, zihin haritaları, şemalar vb.), e öğrenme nesnesi ve uygulamalarından (animasyon, video, simülasyon, infografik, artırılmış ve sanal gerçeklik uygulamaları vb.) yararlanılır.

SİTOPLAZMA

-Hücre içinin çekirdek dışında kalan kısmına sitoplazma denir. Tüm hücrelerde bulunur.

- Sitoplazma, organeller ve bunların içinde yer aldığı koyu kıvamlı yarı akışkan (kolloidal) sıvı kısım (sitozol) dan oluşur.

- Bu sıvı kısmın içeriğini enzimler, RNA, organik bileşiklerin yapı taşları (amino asitler, nükleotitler gibi) yıkım tepkimeleri sonucu oluşan atık ürünler, koenzimler, iyonlar ve büyük oranda su (%70-90) oluşturur. Sitoplazma solunum, fotosentez, beslenme, sindirim, boşaltım gibi bütün yaşamsal olayların geçtiği yerdir.

ORGANELLER

-Zar tipine göre organeller üç grupta incelenebilir.

RİBOZOM

-Ökaryot ve prokaryot tüm hücrelerde ortak olarak bulunan zarsız organeldir. (Olgun alyuvar hücrelerinde bulunmaz.)

-Büyük ve küçük olmak üzere iki alt birimden oluşur. Normalde bu iki alt birim birbirinden ayrıdır. Protein sentezleneceği zaman bir araya gelirler.

-rRNA ve proteinden oluşur. Nükleoprotein özelik gösterir.

-Ribozomun alt birimlerinin sentezi çekirdekçikte olur.

Ribozomlar; ER ve çekirdek zarı üzerinde, sitoplazmanın sıvı kısmında, kloroplast ve mitokondri içerisinde bulunur.

-Hücre aynı proteinden çok sayıda sentezlemek istediğinde çok sayıda ribozom bir araya gelerek polizom oluşturur. Bu sayede kısa sürede aynı proteinden çok sayıda üretilebilir.

-Ribozomlarda gerçekleşen protein sentezi tepkimesi;

n(amino asit) → Polipeptit (protein) + (n-1) Su

şeklinde olduğuna göre, ribozom etkinliği artmış bir hücrede;

-Amino asit miktarı azalır.

-Peptit bağı sayısı artar.

-Hücrelerde osmotik basınç azalır.

-Dipeptit, tripeptit, … protein miktarı artar.

-ATP miktarı azalır.

LİZOZOM (İNTİHAR KESECİĞİ)

-Bitkiler hariç ökaryot hücrelerin çoğunda bulunur.

-Basit (ilkel) yapılı bitkilerde fitolizozom denilen lizozom benzeri yapılar vardır.

-Alyuvar hücreleri dışında bütün hayvan hücrelerinde bulunur.

-Sindirim (hidroliz) enzimlerini içeren, tek zarla çevrili organeldir.

-Hücre içi sindiriminde görevlidir.

-Lizozomlar en çok karaciğer hücrelerinde ve akyuvarlarda bulunur.

-Lizozom, hücre içinde yaşlanmış, yıpranmış ya da işlevini yitirmiş organelleri, hücredeki polimerleri sindirir.

-Organizmada ölüm ve bazı hastalık durumlarında hücre içi kontrol mekanizması bozulduğunda zar yapısı bozulur ve lizozom enzimleri serbest kalırsa hücre kendi kendini sindirerek ortadan kalkar. Bu olaya otoliz denir. Otoliz, hücrenin ölümüne sebep olur.

-Kurbağa larvasının kuyruğunun yok olmasında, hareketsiz kalan kasların erimesi, yaşlı dokuların, alyuvarların ve mikropların yok edilmesinde, embriyonik gelişim sırasında parmak aralarındaki perdelerin yok olmasında lizozom enzimleri etkilidir.

-Besinler, besin kofuluna alındıktan sonra lizozom keseleri bu kofullarla birleşir ve difüzyonla hücre zarından geçebilecek kadar küçük moleküllere parçalanır. Geride kalan atık maddeler yüksek organizasyonlu canlılarda birikir ve bir zaman sonra hücre yaşlanmasıyla birlikte lipofuksin pigmentinin oluşumu görülür. Biriken bu madde yaşlı bireylerin ellerinde, omuzlarında ya da yüzünde kahverengi lekeler oluşturur.

GOLGİ CİSİMCİĞİ

Örneğin: Glikoprotein sentezi sırasında sırası ile;

1. Ribozom, protein sentezler.

2. ER, bunları golgiye taşır.

3. Golgi cisimciği, glikoz ile proteinleri birleştirerek glikoprotein sentezi tamamlanır.

-Lizozom ve koful gibi organellerin oluşumunu sağlar.

-Bitkilerde hücre duvarını oluşturan selüloz, hücre zarında bulunan selüloz sentez kompleks proteinleri tarafından üretilir. Golgi aracılığı ile düzenlenir.

- Sperm ve alyuvar hücrelerinde golgi bulunmaz.

ENDOPLAZMİK RETİKULUM (ER)

-Ökaryot hücrelerde hücre zarı ile çekirdek zarı arasında uzanan, kanalcık ve borucuklar sistemidir.

-Hücre zarın ve çekirdek dış zarından oluşur.

-Genel olarak, depolama, paketleme ve hücre hiçi madde iletiminde, mekanik etkilere karşı korumada, hücreye desteklik sağlamada etkilidir.

-Ayrı ayrı odacıklar oluşturarak asit ve baz tepkimelerinin birbirini etkilemeden oluşmasını sağlar. 

-Endoplazmik retikulum (ER) üzerinde ribozom taşıyıp taşımamasına göre granüllü ve granülsüz ( düz) ER olmak üzere iki grupta incelenir.

Granüllü endoplazmik retikulum ve proteinlerin işlenmesi:

-Üzerlerinde ribozom bulunan ER dir.

-Proteinlerin taşınmasını sağlar ve depolar.

-Bazı proteinler ER de çeşitli işlemlerle yapısal değişikliğe uğratılarak işlenir. İşlenen bu proteinler golgiye taşınır.

Granülsüz (düz) endoplazmik retikulum ve lipid sentezi:

-Üzerinde ribozom bulunmayan ER’dir.

-Granülsüz ER; lipid (yağ), karbonhidrat, fosfolipit, steroit (eşey hormonları gibi) sentezi yapar.

-Ayrıca granülsüz ER özellikle kas hücrelerinde kalsiyum depolar.

-İnsan karaciğer hücrelerinde ilaçların ve zehirli maddelerin etkisiz hâle getirilmesinde rol oynar.

-Glikojen yıkıma uğratılır.

-ER’den oluşan organeller, golgi, lizozom ve kofuldur.

KOFUL

-Kofullar tek katlı zarla çevrili içi sıvı dolu keselerdir.

-Koful öz suyu denilen bu sıvı içerisinde şeker, protein, organik asitler, mineraller, alkoloid maddeler, antosiyanin pigmentleri bulunur.

-Bitki hücrelerinde büyük ve sayısı az, hayvan hücrelerinde ise küçük sayıca fazladır.

-Kofullar hücrelerde; ER, golgi ve hücre zarından, çekirdek zarından oluşabilir.

-Kofulların görevleri

-Kofullar hücrede madde alışverişinde, beslenme, sindirimde ve boşaltımda görevlidir.

-Şeker ve aminoasitlerin geçici depo yeridir.

-İçindeki antosiyan gibi pigmentler çiçeklere renk vererek tozlaşmaya yardımcı olur.

-Meyvelere renk vererek tohumun yayılmasında etkili olur.

-Bazı zehirli atıkları tuzlarla birleştirerek kristal şeklinde depolayıp zararsız hale getirir.

- Besin kofulu, Sindirim kofulu, Boşaltım kofulu, Salgı kofulu ve Kontraktil koful gibi çeşitleri vardır.

MİTOKONDRİ

-Prokaryot canlılar ve memeli olgun alyuvarlarının dışında oksijenli solunum yapan tüm hücrelerde bulunur.

-Mitokondriler hücrenin enerji santralleridir. Oksijenli solunum ile ATP üretir.

-Substrat düzeyinde fosforilasyon ve oksidatif fosforilasyon ile ATP sentezlenir.

-Çift zarlıdır.

-Dış zar düz, iç zar kıvrımlıdır. Kıvrımlı bu yapıya krista denir.

-Krista üzerinde ETS enzimleri (enerji üretiminde görev alan enzimler) vardır.

- Kristadaki kıvrımlar mitokondrinin yüzeyini genişletir. Böylece daha fazla ATP üretilir.

-Kendisine ait DNA, RNA ve ribozomu vardır.

-Kıvrımların arasını matriks adı verilen sıvı doldurur. DNA, RNA, ribozom ve solunum enzimleri matriks içinde bulunur.

-Enerji ihtiyacı fazla olan sinir, kas ve karaciğer gibi hücrelerde mitokondri sayısı diğer hücrelere göre daha çoktur.

-Mitokondrilerin kendilerine özgü sınırlı bilgi taşıyan DNA’sı yüzden kendilerini eşleyebilirler.

-Çoğalmaları, çekirdek DNA’sının kontrolünde gerçekleşir.

-Mitokondride oksijenli solunum ile ATP üretildiğine göre, mitokondri etkinliği artan bir hücrede; (O₂’li solunum: C₆H₁₂O₆ + 6 O₂ → 6 CO₂ + 6 H₂O + ATP + Isı)

-Enerji verici olarak kullanılan glikoz, yağ asidi ve gliserol gibi monomerlerin miktarı azalır.

-O₂tüketimi artar. -CO₂artar

-Yoğunluk azalır.

-pH düşer. Asitlik artar.

-Üretilen ATP artar. Isı artışı olur.

-Osmotik basınç azalır.

PLASTİTLER

-Bitki hücrelerinde, alglerde ve öglena gibi protistlerde bulunan çift katlı bir organeldir.

-İçerdikleri renk maddeleri ve yaptıkları göreve göre kloroplast, kromoplast ve lökoplast olmak üzere üç çeşit plastit vardır. Üçü de çift katlı zar ile kuşatılmıştır.

1. Kloroplast:

-Klorofil taşıdıkları için yeşil renkli plastitlerdir. Bazı protista (öglena) ve bitkilerde bulunur.

-Bir bitkinin tüm yeşil kısımlarında (yapraklarda, genç dallarda ve olgunlaşmamış meyvelerde) bulunur. Bitkilerde fotosentez olayının gerçekleştiği organeldir.

Fotosentez: Bitkilerin CO₂ ve H₂O gibi inorganik maddelerden güneş enerjisi ve klorofil yardımı ile organik besin üretmeleridir. Bu sırada atmosfere O₂ verilir. 

Genel denklemi:

-Kloroplastın en dışında seçici geçirgen yapıda çift zar bulunur. (Dış zar geçirgen iç zar seçici geçirgendir.)

-Kloroplast , stroma, granum ve ara lamellerden oluşur.

-Stroma: İçerisinde DNA, RNA, ribozom, enzim, nişasta, lipit bulunan en içteki sıvı kısımdır.

-Granum: Tilakoit zar denilen üçüncü bir zar sisteminin üst üste dizilerek oluşturduğu lamelli yapıdır. Klorofil bu tilakoit zarlarda bulunur. Granumlar, ara lamellerle birbirine bağlanarak güneş ışığının daha fazla emilmesini sağlar. Bu da bitkinin daha fazla ışık alması ve daha fazla fotosentez yapabilmesi demektir.

Şekil: Kloroplastın yapısı

Fotosentezin gerçekleştiği kloroplast organelinin etkinliği artan bir hücrede;

-CO₂ miktarı azalır. Oksijen miktarı artar.

-pH artar. Asidik değer düşer.

-Monomer miktarı artar.

-Hücre yoğunluğu artar.

-Osmotik basınç artar.

2. Kromoplast:

-Bitki hücrelerine yeşil dışındaki renkleri veren plastitlerdir. Örneğin; sarı (ksantofil), turuncu (karoten), kırmızı (likopen) renkte olan plastitler kromoplastlardır.

-Sonbaharda yaprakların dökülmeden önce sararmasının nedeni, klorofil pigmentinin yapısının bozulması ve kloroplastların kromoplastlara dönüşmesidir.

3. Lökoplastlar:

-Renksiz plastitlerdir. 

-Lökoplastlar uzun süre ışık alırsa yeşil renkli kloroplastlara dönüşebilir. Örnek; patatesi ışıkta çillenmesi.

-Bitkinin kök, toprak altı gövdesi ve tohum gibi depo organlarının hücrelerinde bulunur;  -Nişasta, yağ ve protein depo eder.

- Örneğin patates yumrusunda nişasta, baklagil tohumunda protein, ayçiçeği tohumunda yağ depolayan lökoplastlar bulunmaktadır.

-Çift zarlıdırlar.

-ATP hem sentezlenir hem de harcanır. (fosforilasyon - defosforilasyon gerçekleşir.)

-Fosforilasyon kemiosmozis ile açıklanır.

-ETS’leri (Elektron Taşıma Sistemleri) vardır.

-DNA, RNA ve ribozomları vardır. Kendilerini eşleyebilirler.

-Enerji dönüşümü yaparlar.

-Prokaryotlarda bulunmazlar.

-Protein ve enzim sentezlerler.

MİTOKONDRİ ve KLOROPLAST FARKLARI

Şekil: Mitokondri ve kloroplast arasındaki ilişki

PEROKSİZOM

-Hemen hemen tüm ökoryat hücrelerde bulunan tek katlı zarla çevrili bir organeldir.

-Hayvansal organizmalarda peroksizomlar, özellikle metabolik aktivitesi daha yüksek olan karaciğer, kalp, kas ve böbrek hücrelerinde daha fazla bulunur. Bitkilerde ise tohumlar ve yapraklar, peroksizom organeli bakımından daha zengindir. 

-Peroksizomlar lizozomlara görünüm olarak benzemelerine karşın, Golgi aygıtından tomurcuklanmayla meydana gelmezler. Gerçekte pereksizomlar, lipit ve enzimlerin bir araya gelmesiyle oluşur ve ikiye bölünme yoluyla çoğalırlar. Lizozomlar hidrolaz enzimlerini içerirken peroksizomlar daha çok oksidaz enzimleri içerirler.

-Oksijeni hem kullanan hem de oluşturabilen bir organeldir.

-Hücrede metabolik faaliyetler sonucu oluşan H⁺’iyonlarını O₂ ile tepkimeye sokarak hidrojen peroksit (H₂O₂) oluşumuna neden olur. Böylece sitoplazmanın pH'sını düzenlemiş olur.

-Peroksizom aynı zamanda katalaz enzimi taşır. Bu enzim çok zehirli olan peroksiti su ve oksijene parçalayarak O₂ oluşumuna neden olur.

-Bazı peroksizomlar oksijen kullanarak yağ asitlerini mitokondrinin kullanabileceği daha küçük moleküllere dönüştürür. Çok uzun zincirli yağ asitlerinin beta oksidasyon yoluyla daha kısa hale gelmelerini sağlar. Bu kısa formdaki yağ asitleri mitokondriler için vazgeçilmez birer substrat haline gelirler ve hücrenin enerji ihtiyacının sağlanması için kullanılırlar.

-Oksidatif reaksiyonları yöneten peroksizom oksidatif enzimler olan katalaz, amino asit oksidaz ve ürik asit oksidaz enzimlerini içerir. Katalaz enzimi hidrojen peroksit adındaki reaktif oksijen radikalini parçalayarak su ve oksijene çevirip hidrojen peroksitin zararlı etkisini ortadan kaldırır. Ürik oksidaz enzimi eksikliği ise ürik asit birikimine ve ardından gut hastalığına sebep olur.

SENTROZOM (SENTRİYOLLER)

-Hayvan hücrelerinin birçoğunda çekirdeğin hemen yanında bulunan zarsız bir organeldir. Bir sentrozom, birbirine dik olarak yerleşmiş iki adet sentriyolden oluşur. 

-Her bir sentriyol, dokuz adet üçerli mikrotübülden meydana gelir.

HÜCRE İSKELETİ

-Ökaryot hücrelere şeklini veren ve hücre içi organizasyonu sağlayan yapıların tümü hücre iskeleti olarak adlandırılır.

-Hücre iskeleti proteinlerden oluşan mikrofilament , ara filament ve mikrotübül olmak üzere üç gruba ayrılır.

Ara filamentler:Diğer ikisinden daha kararlıdır. Hücre şeklinin ve hücre içi yapıların sabitlenmesinde görev alır. Örneğin çekirdeğin hücre içindeki yerinin sabitlenmesini ara filamentler sağlar.

-Mikrotübül: Hücre şeklinin belirlenmesinde, hücrelerin ve hücre içindeki organellerin yer değiştirmesinde, mitoz sırasında kromozomların ayrılmasında görev alır. Ayrıca bitki hücrelerinde hücre duvarının yapısındaki selüloz liflerinin düzenlenmesinde de rol oynar. Sil, kamçı ve sentriyolleri oluşturur. 

- Mikrotübüller, ökaryotlara özgüdür.

ÇEKİRDEĞİN YAPISI ve GÖREVLERİ

-Çekirdek, içerdiği DNA nedeni ile hücrenin yönetim merkezidir.

-Prokaryotlar gibi çekirdeksiz hücreler de vardır. Fakat bu hücrelerde yönetimi sağlayan DNA, sitoplazmada bulunur.

-Çekirdek, birçok hücrede bir tanedir. Bazı hücrelerde çekirdek sayısı birden fazla olabilir. (Kas hücreleri, mantar hücreleri gibi)

SONUÇ: Hücre canlılığının devam etmesi için sitoplazma ve çekirdek bir arada bulunmalıdır.

1.Çekirdek zarı

-Çekirdek hücrenin diğer kısımlarından bir zar ile ayrılır.

-Zar, çekirdeğe şekil ve direnç kazandırır.

-Çekirdek zarı hücre bölünmesi sırasında kaybolur (çözünür), bölünme tamamlandıktan sonra yeniden oluşur.

-Çift katlı yapıdadır ve hücre organellerinden ER ile bağlantılıdır.

-Çekirdek zarının dış yüzeyinde ribozomlar yer alır.

-Zar üzerinde, por adı verilen geçitler bulunur. Bunlar hücre zarındaki porlardan büyüktür.

-Porlar, RNA, ATP ve protein gibi büyük (polimer) moleküllere geçirgendir.

2. Çekirdek plazması (Karyoplazma)

-Çekirdek içini dolduran sıvıdır. Sitoplazmanın devamı gibidir, ancak çözünmüş madde ve nükleik asitler bakımından daha yoğundur. Bu yapı içinde protein, enzim ve mineral maddeler de bulunur. İçinde kromatin iplikler ve çekirdekçik yer alır.

3. Çekirdekçik (Nukleolus)

-Bir zarla çevrili değildir.  Yapısında DNA, RNA ve protein bulunur. Çekirdekçikte rRNA sentezlenir ve proteinlerle birleştirilerek ribozomun alt birimleri oluşturulur.

-Çekirdekçiğin büyüklüğü ve sayısı, canlının türüne ve hücrenin büyüme evresine göre değişir.

-Protein sentezinin daha yoğun olduğu hücrelerde çekirdekçiğin daha büyük olduğu görülmektedir. Çekirdekçik, hücre bölünmesi sırasında çözünür, daha sonra yeniden oluşur.

4. Kromatin iplik ve kromozomlar

-Çekirdekte bulunan DNA histon denilen proteinlerle birlikte kromatin adı verilen yapıyı oluşturur.

-Hücre bölünmesi sırasında bu kromatinler, kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur.

-Kromozomlar birbirinin kopyası iki kromatit içerir. Çünkü, DNA zinciri bölünme öncesi eşlenmiştir.

-Canlının kalıtsal karakterlerini taşıyan kromozomlar hücrelerde türe özgü sayıda bulunur.

-Örneğin insanda 46, nilüferde 160, köpekte 78 kromozom vardır.

-Canlıların gelişmişliği ile kromozom sayıları arasında doğrudan bir ilişki de yoktur. Örneğin insanda kromozom sayısı 46 iken, damarlı tohumsuz bir bitki olan eğrelti otunda 500 tane kromozom bulunur.

-Canlıların benzerliği konusunda en önemli kriter, DNA şifrelerinin (gen dizilimlerinin) benzer olmasıdır.

-Gen, belirli sayıda (yaklaşık 1500) nükleotitten oluşan ve en az bir proteinin veya RNA’nın sentezinden sorumlu DNA parçasıdır.

Prokaryot ve ökaryot hücrelerin karşılaştırılması

Herhangi bir Organelde Oluşan Problemin Hücreye Olası Etkileri

-Hücresel yapılarda meydana gelen bozukluklar çeşitli kalıtsal hastalıklara yol açabilir.

-Örneğin Tay-Sachs hastalığı lizozomların görevlerini yapamaması sonucu ortaya çıkar.

-Kistik fibroz ise hücre dışına fazla miktarda klor iyonunun atılması sonucunda meydana gelir. Bu hastalıkların ikisi de bireyin çok erken yaşlarda hayatını kaybetmesine neden olur.

-Yine mitokondri DNA’sındaki mutasyonlar sebebiyle insanlarda LHON sendromu, Leigh Sendromu ve Kearns-Sayre sendromu gibi kalıtsal hastalıklar da görülebilir.

SORU 1. (2024-TYT/FEN)

Hücre çekirdeği ile ilgili

I. İnsandaki olgun vücut hücrelerinin çekirdek sayısı aynıdır.

II. İki katlı bir zar tarafından kuşatılmıştır.

III. Tüm hücreler yaşamları boyunca çekirdeğe sahiptir.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III   D) I ve II    E) II ve III

SORU 2. (2023-TYT/FEN)

Kofulların çeşitli hücrelerdeki işlevleriyle ilgili,

I. Besin kofulları, içerdikleri besinlerin sindiriminde işlev gören enzimleri kendileri üretir.

II. Tatlı sularda yaşayan protistlerdeki kontraktil kofullar, fazla suyun hücreden uzaklaştırılmasında işlev görür.

III. Bitki hücrelerinde bulunan merkezî kofullar, küçük kofulların kaynaşmasıyla oluşur.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I     B) Yalnız III  C) I ve II

D) II ve III       E) I, II ve III

SORU 3. (2022-TYT/FEN)

Tipik bir bitki ve hayvan hücresi karşılaştırıldığında

aşağıdakilerden hangisi ortak değildir?

A) Enerji kullanarak hücre içine molekül alma

B) Oksijen kullanarak enerji üretimi gerçekleştiren

organellere sahip olma

C) Hücrede üretilen bazı maddeleri hücre dışına salgılama

D) Üzerinde ribozomlar bulunan endoplazmik retikuluma sahip olma

E) Atık ürünleri merkezi kofulda depolama

SORU 4. (2020-TYT/FEN)

Aşağıda bir hayvan ve bitki hücresi şematize edilmiştir.

Bu hücreler karşılaştırıldığında aşağıdakilerin hangisi açısından aralarında farklılık olmadığı

görülür?

A) Hücre duvarının varlığı

B) Hücre bölünmesinde sitokinezin gerçekleşme şekli

C) Hücre içerisinde yer alan organel çeşitleri

D) Hücre içi iskelet elemanlarının varlığı

E) Kofulların sayısı ve büyüklükler

SORU 5. (2019-TYT/FEN)

Bir öğrenci izlediği bilimsel bir belgeselde, ayrıntılı mikroskobik görüntüsünün anlatıldığı bir hücreli

organizmanın; prokaryot değil, ökaryot olduğu sonucuna varıyor.

Öğrencinin, bu organizmada aşağıdakilerden hangisini gözlemesi bu doğru kanıya varmasını

sağlamış olabilir?

A) Hücre duvarına sahip olması

B) Hücre içerisinde kofulların olması

C) Hücrenin hareketini sağlayan bir kamçının bulunması

D) Hücrenin ortasından basitçe ikiye bölünerek çoğalması

E) Hücrede ribozomların bulunması

SORU 6. (2020-MSÜ/Fen)

Aşağıdakilerden hangisi bitki hücresindeki kloroplast ve mitokondrinin ortak özelliklerinden

biri değildir?

A) ATP sentezinin kemiosmozis ile gerçekleşmesi

B) Enerji dönüşümünde görev almaları

C) Kendilerine özgü ribozomlarının olması

D) Kendilerine özgü DNA’larının olması

E) ATP üretiminin oksidatif fosforilasyonla gerçekleşmesi

SORU 7. (2018-MSÜ/Fen)

Hücrelerin, prokaryotik ve ökaryotik olarak gruplandırılmasında aşağıdaki özelliklerden hangisi kullanılmaktadır?

A) Kalıtım materyalinin zarla çevrili olması

B) Hücre duvarının varlığı

C) Hücre zarının yapısı

D) Ribozomların varlığı

E) Hareketi sağlayan yapıların varlığı

SORU 8. (2015 YGS/Fen Bilimleri)

Bir bitki hücresinde bulunan çift zarla çevrili yapılar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) Plastit-Mitokondri-Endoplazmik retikulum

B) Plastit- Mitokondri-Çekirdek

C) Çekirdek-Golgi cisimciği-Mitokondri

D) Plastit- Golgi cisimciği-Koful

E) Çekirdek-Mitokondri- Endoplazmik retikulum

SORU 9. (2014 – LYS2 / BİY)

Bir bakteri hücresiyle bitki hücresi karşılaştırıldığında, aşağıdaki özelliklerden hangisi farklılık göstermez?

A) Hücre duvarının yapısı

B) Oksijenli solunumda kullanılan enzimler

C) Kromozomların yapısı

D) Ribozomların yapısı

E) Hücrelerin bölünme şekli

SORU 10. (2013- LYS2 / BİY)

I. Merkezî koful

II. Granüllü endoplazmik retikulum

III. Hücre zarı

IV. Hücre duvarı

V. Hücre iskeleti elemanları

Yukarıdaki hücresel yapılardan hangileri hem hayvan hem de bitki hücresinde bulunabilir?

A) I ve II      B) III ve IV     C) I, II ve III

D) II, III ve V       E) II, IV ve V

SORU 11. (2012- LYS2 / BİY)

Hayvansal hücre zarlarına özgüllük kazandıran glikolipitler, aşağıdakilerin hangisinde sentezlenir?

A) Ribozomlarda        B) Sitoplazmada

C) Golgi aygıtında      D) Lizozomda

E) Hücre zarında

SORU 12. (2010 – LYS2 / BİYO)

Bir hücrenin,

I. ribozom,

II. hücre duvarı,

III. mitokondri

yapılarından hangilerine sahip olması ökaryot hücre olduğuna karar vermek için kullanılabilir?

A) Yalnız I     B) Yalnız II     C) Yalnız III 

D) I ve II        E) II ve III

SORU 13. (2009- ÖSS / FEN-1)

Ökaryotik bir hücrede, salgılanmak üzere sentezlenen bir protein aşağıdaki yollardan hangisini izler?

A) Golgi aygıtı – Granülsüz endoplazmik retikulum– Hücre zarı

B) Golgi aygıtı – Granüllü endoplazmik retikulum – Hücre zarı

C) Granüllü endoplazmik retikulum – Hücre zarı – Golgi aygıtı

D) Granüllü endoplazmik retikulum – Golgi aygıtı – Hücre zarı

E) Granülsüz endoplazmik retikulum – Golgi aygıtı– Hücre zarı

SORU 14. (2006-ÖSS)

Normal çevre koşullarında, bitkilerin kloroplastlarında aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşmez?

A) Enzimlerin kullanılması

B) ATP üretimi

C) DNA’nın eşlenmesi

D) Organik madde üretimi

E) Yağ depolanması

SORU 15. (2005 ÖSS)

Aşağıdaki tabloda I, II, III, IV olarak numaralandırılan bakteri, mantar, bitki ve hayvan hücrelerinin bazı yapısal özellikleriyle ilgili bilgiler verilmiştir.

Buna göre, I, II, III, IV numaralı hücrelerin ait olduğu canlılar aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

SORU 16. (2003 ÖSS)

Bir hücrede oksijenli solunum, protein sentezi, fotosentez olaylarının tümünün gerçekleşebilmesi için bu hücrede,

I. ribozom         II. kloroplast

III. mitokondri   IV. sentrozom

organellerinden hangilerinin bulunması zorunludur?

A) I ve II   B) II ve III         C) I, II ve III

D) I, III ve IV       E) II, III ve IV

SORU 17. Sitoplazmada çok fazla sayıda ribozom bulunan bir hücre için aşağıdaki varsayımlardan hangisi ileri sürülebilir?

A) Protein sentezi hızlıdır.

B) Ototrof bir hücredir.

C) Mitoz bölünmeye hazırlanmaktadır.

D) Hormon salgılayan bir hücredir.

E) Oksijensiz solunum yapmaktadır.

SORU 18. Yeryüzündeki hayatın devam etmesi aşağıdaki organellerden en çok hangisine dayalıdır?

A) Kloroplast     B) Çekirdek      

C) Mitokondri     D) Sentrozom

            E) Golgi aygıtı

SORU 19. Aşağıdaki yapılardan hangisinin, karşısındaki olayla ilişkisi yoktur?

A) Ribozom → Protein sentezi

B) Kloroplast → Fotosentez

C) Mitokondri → Fermantasyon

D) Çekirdek → Mitoz bölünme

E) Hücre zarı → Osmoz

SORU 20. Sitoplazma ile ilgili;

I. tüm hücrelerde bulunur.

II. sıvı kısım (sitozol) ve organellerden oluşur.

III. sıvı kısmında inorganik ve organik moleküller bulunur.

IV. içinde fosforilasyon gerçekleşebilir.

 yargılarından hangileri doğrudur?

A) I ve IV      B) II ve III     C) I, II ve III

D) II, III ve IV     E) I, II, III ve IV

SORU 21. Koyun karaciğer hücrelerinin sitoplazmasında aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?

A) Üre   B) Glikoliz enzimleri   C) DNA

D) RNA         E) Ribozom

SORU 22. Hücre dışına sindirim enzimi salgılayan pankreasın yapısında bulunan acinar hücrelerinde;

I. golgi aygıtı

II. ribozom

III. endoplazmik retikulum

IV. salgı kofulu

gibi yapıların görev sırası aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?

A) IV-III-II-I     B) I-II-IV-III    C) II-III-I-IV

D) III-II-I-IV       E) II-I-III-IV   

SORU 23.   Aşağıda hücre iskeletini oluşturan yapıların bazı görevleri verilmiştir.

I. Hayvan hücrelerindeki sitokinezin boğumlanma ile gerçekleştirilmesi

II. çekirdeğin hücre içindeki yerinin sabitlenmesi

III. mitoz sırasında kromozomların ayrılması

Bu görevleri gerçekleştirenler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

SORU 24. İnsan karaciğer hücrelerinde ilaçların ve zehirli maddelerin etkisiz hâle getirilmesinde rol oynayan organel aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?

A) Lizozom        B) Golgi      C) Koful

D) Ribozom   E) Endopazmik retikulum

SORU 25. Ökaryot bir hücrenin,

I. çekirdek    II. sentrozom

III. ribozom    IV. sitoplazma

yapılarından hangilerinde DNA bulunur?

A) Yalnız I            B) II ve III      C) I ve III

D) I, III ve IV       E) II, III ve IV

SORU 26. Fotosentezi gerçekleştirebilen bir yaprak hücresinin bazı organelleri arasındaki ilişki aşağıdaki şemada gösterilmiştir.

Şemadaki bilgilere göre I, II ve III ile belirtilen organellerin isimleri aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?

SORU 27. Bitki ve hayvan hücreleri için hangisi ortak özelliktir?

A) Glikozun fazlasını nişasta olarak depolama

B) Fotofosforilasyon ile ATP sentezi yapabilme

C) Oksidatif fosforilasyon ile ATP üretebilme

D) Lizozomları ile hücre içi sindirim gerçekleştirme

E) Sitokinezi boğumlanma ile gerçekleştirme

CEVAPLAR ve ÇÖZÜMLERİ

1. Çizgili kas hücreleri çok çekirdeklidir. Olgun alyuvarlar çekirdeksizdir. Çekirdek çift katlı zar ile kuşatılmıştır. CEVAP:B 

2.Koful taşıdığı enzimi kendisi üretmez. Ribozomlarda üretiilir. Golgide enzime dönüştürülür. 

Cevap: D

3. Merkezi koful tipik bir bitki hücresinde bulunur. Hayvan hücresinde bulunmaz.

Cevap: E

4. Hücre içi iskelet elemanları ökaryot hücrelerde ortak olarak bulunur.

Cevap:D

5. Ökaryot hücrelerde koful gibi zarla kuşatılmış organeller bulunur. Prokaryotlarda bulunmaz.

Cevap: B

6. ATP üretimi mitokondride oksidatif ve substrat düzeyinde fosforilasyon ile gerçekleşirken kloroplastlarda fotofosforilasyon ile gerçekleşir.

Cevap: E

7. Ökaryot hücrelerde kalıtım materyali olan DNA zarla kuşatılmış çekirdek içerisinde bulunur. Prokaryotlarda ise sitoplazmada nükleoit denilen bölgede bulunur. Zarla kuşatılmamıştır.

Cevap: A

8. Plastit- Mitokondri-ÇekirdekCevap: B

9. Hücre duvarının yapısı bakterilerde peptidoglikan, bitkilerde ise selülozdur. Kromozomların yapısında bakterilerde histon protein yok, bitkilerde vardır.

Bakterilerin ribozomları küçük, bitkilerin ise daha büyüktür. Bakteriler mitoz bölünemez, bitkiler bölünebilir. Hem bakterilerde hem de bitkilerde O₂’li solunumda kullanılan enzimler ortaktır.

Cevap: B

10. Merkezî koful ve hücre duvarı bitkilerde bulunur, hayvanlarda bulunmaz. Ancak

Granüllü endoplazmik retikulum, hücre zarı ve hücre iskeleti elemanları bitki ve hayvan hücrelerinde ortak olarak bulunur.   Cevap: D

11. Glikolipit üretimini gerçekleştiren oganel, golgi aygıtıdır.  Cevap: C   

12. Prokaryotlarda zarlı oluşum yoktur. Ribozom bütün canlılarda ortaktır. Hücre duvarı hem prokaryot hem de ökaryotlarda bulunabilir.  Cevap: C

 13. Salgılanacak protein granüllü ER üzerindeki ribozomlarda sentezlenir. Golgide işlenir paketlenir. Hücre zarından dışarı salınır. Cevap: D

 14. Yağ depolanması kloroplastlarda değil, lökoplastlarda olur. Cevap: E

 15. I, kloroplast yok, hücre duvarı var, mantardır.

II, kloroplast olduğu için bitkidir.

III, kloroplast ve hücre duvarı olmadığı için hayvandır.

IV, hücre duvarı var zarlı oluşum yok, bakteridir. Cevap: D

 16. Protein sentezi için ribozom, oksijenli solunum için mitokondri, fotosentez için kloroplast organelleri gereklidir. Senterozom hayvan hücrelerinin bölünmesi sürecinde iğ ipliklerinin oluşumunda işlev görür. Cevap: C

 17. Ribozom protein sentezinden sorumlu organeldir. Sayısı çok ise hızlı bir protein sentezi gerçekleştiren bir hücredir. Bölünmeye hazırlıkta protein sentezi artar. Ancak bu durum ribozomların çok olduğunu göstermez. Cevap: A

18. Yeryüzündeki hayatın devamı için atmosferin O₂/CO₂ oranının bozulmaması lazım. Bunu sağlayan organel de gerçekleştiği fotosentez ile kloroplasttır.

Cevap: A

 19. Fermantasyon olayı sitoplazmada başlar sitoplazmada biter. Mitokondride ise O₂’li solunum gerçekleşir. Cevap: C

20. Prokaryot ökaryot tüm hücrelerde bulunur. Sıvı kısım (sitozol) ve organellerden oluşur. Sıvı kısmında inorganik ve organik moleküller bulunur.

Glikoliz sitoplazmada gerçekleşir. SDF ile fosforilasyon gerçekleşir. Cevap: E

 21 . Koyun karaciğer hücresi ökaryot bir hücredir. Ökaryot bir hücrenin sitoplazmasında DNA bulunmaz. 

Cevap: C

 22. Görev sırası: ribozom-endoplazmik retikulum- golgi aygıtı-salgı kofulu Cevap: C

 23. I. Hayvan hücrelerindeki sitokinezin boğumlanma ile gerçekleştirilmesi (Mikroflament)

II. çekirdeğin hücre içindeki yerinin sabitlenmesi (Araflament)

III. mitoz sırasında kromozomların ayrılması (Mikrotübül) Cevap: A

 24. İnsan karaciğer hücrelerinde ilaçların ve zehirli maddelerin etkisiz hâle getirilmesinde rol oynayan organel, granülsüz ER’dir. Cevap: E

 25. Ökaryot bir hücrenin çekirdek, kloroplast, mitokondri organellerinde DNA bulnur. Sitoplazmada bulunmaz. sentrozomda bulunmaz. Ribozomlarda DNA değil, RNA bulunur. Cevap: A

26. I, ATP ve CO₂üretilen mitokondridir.

II, Su ve CO₂ kullanan kloroplasttır. III, dehidrasyon olayını gerçekleştiren bir organeldir. Ribozom veya lökoplast gibi.

Cevap: B

 27. Glikozun fazlasını nişasta olarak bitkiler depolar.

B) Fotofosforilasyon ile ATP sentezini bitkiler fotosentez sırasında yapar.

C) Oksidatif fosforilasyon ile ATP üretimini hem bitkiler hem de hayvanlar oksijenli solunumda gerçekleştirir.

D) Lizozomları bitkilerde yok.

E) Sitokinezi boğumlanma ile hayvanlar, ara lamel oluşumu ile bitkiler yapar.

Cevap: C