|
Mineraller:
İnsan vücudunda belli başlı Ca, Fe, P, Mg, Na, K, I,
F gibi mineraller bulunur. 70 kg’lık bir insanda ortalama 3 kg mineral
bulunur. Suda çözünmüş olarak veya yiyeceklerle vücudumuza alınırlar.
Minerallerin başlıca özellikleri ve
görevleri:
-İnorganik bileşiklerdir.
-Hücresel solunumda enerji elde etmek
için kullanılamazlar.
|
Kemosentez olayında, demir
(Fe2+) kimyasal enerji elde etmek için kullanılabilmektedir.
|
-Enzimlerin yapısına kofaktör olarak
katılıp düzenleyici işlev görürler.
-Hidroliz (sindirim) olmazlar.
-Sindirilmeden kana karışırlar.
-Hücre zarındaki porlardan
geçebilirler.
-Tüm canlılar tarafından dışarıdan
hazır alınır.
-Kanın ozmotik basıncını düzenler.
-Minerallerin görevleri kendilerine
özgüdür. Bir mineralin eksikliği bir başka mineral ile giderilemez.
-Vücuda fazla alınmasının zararları
vardır. (Mesela zehirlenme)
-İnsan vücudunda en fazla bulunan
mineral kalsiyumdur.
|
İnsan vücudu en çok
kalsiyum, sodyum, potasyum ve magnezyum tuzlarına ihtiyaç duyar.
Mineraller hücrede protein, karbonhidrat, yağ gibi organik
maddelere bağlı olarak bulundukları gibi hücrede tuz halinde de
bulunabilirler.
|
-Bazı minerallerin canlılardaki
görevleri:
|
Mineraller
|
Görevleri
|
Eksikliği/Fazlalığı
|
|
Kalsiyum
|
Kemik ve dişlerin
yapısına katılır, sinir ve kas fonksiyonları için gereklidir. Aktif
taşımada, kanın pıhtılaşmasında görev alır.
|
Eksikliğinde kemiklerde
yumuşama ve eğilmeler görülür. Kalsiyum, vücuda fazla alındığında böbrek
taşı oluşumuna ve kireçlenmeye neden olur.
|
|
Fosfor
|
Fosfor; nükleik asitler,
ATP ve hücre zarının yapısına katılır. Kemik ve diş oluşumunda görev alır.
|
Eksikliğinde kemik ve diş
gelişiminde problemler görülür. Fazlalığı kemiklerde kalsiyumun azalmasına
neden olur.
|
|
Potasyum
|
Kalp ritmini düzenler,
asit-baz ve su dengesini ayarlar. Sinir hücrelerinde uyartı iletimi için
gereklidir.
|
Eksikliğinde kaslarda
kramp, kalp ritminde bozukluk, yorgunluk, hâlsizlik ayrıca sindirim
bozuklukları görülür. Potasyum fazla alındığında ise böbrek ve kalp
sorunları ile el ve ayakta karıncalanma meydana gelir.
|
|
Demir
|
Alyuvarlarda bulunan
hemoglobinin ve çizgili kaslarda oksijen depo eden miyoglobinin yapısına
katılır. ETS elemanlarının yapısına katılır.
|
Eksikliğinde anemi
(kansızlık), tırnaklarda çökme, bitki yapraklarında sararma gözlenir. Fazla
miktarda alınması zehirlenmelerin yanı sıra hücrelerin erken yaşlanmasına
ve damar sertliğine neden olur.
|
|
İyot
|
Tiroit bezinden salınan
tiroksin hormonunun yapısına katılır.
|
Eksikliğinde basit guatr
hastalığı gözlenir. Çocukluk döneminde iyot az alındığında büyüme ve zekâ
geriliği görülür.
|
|
Flor
|
Diş sağlığının korunması
için önemlidir.
|
Florun az alınması diş ve
kemik gelişimini aksatırken fazla alınması dişlerde kalıcı sararmaya neden
olur.
|
|
Magnezyum
|
İnsanlarda kemik ve
dişlerin, bitkilerde ise klorofilin yapısına katılır, birçok enzimin
yardımcı kısmıdır (kofaktör). Kas ve sinir sisteminin çalışması için
gereklidir.
|
Eksikliğinde sinir
sistemi bozuklukları görülür.
|
|
Sodyum
|
Asit-baz ve su dengesinin
ayarlanmasında görev alır, kas kasılması ve sinir hücrelerinde uyartı
iletimi için gereklidir.
|
Eksikliğinde iştah
azalması ve kas krampları görülür.
|
|
Fosfor
|
Nükleik asitler, ATP ve
hücre zarının yapısına katılır. Kemik ve diş oluşumunda görev alır.
|
Eksikliğinde kemik ve diş
gelişiminde problemler görülür. Fazlalığı kemiklerde kalsiyumun azalmasına
neden olur.
|
|
Klor
|
Mide özsuyu oluşumunda,
asit-baz dengesinin sağlanmasında, hücre içi ve dışı su dengesinin
ayarlanmasında görev alır.
|
Klor eksikliğinde
sindirim sorunları ortaya çıkar.
|
|
Kükürt
|
Bazı amino asitlerin
sentezi için gereklidir.
|
Eksikliğinde deride
solgunluk, fazlalığında ise alerjik rahatsızlıklar oluşur.
|
|
Çinko
|
Bazı enzimlerin yapısına
katılır. Ayrıca bağışıklık sistemini güçlendirir.
|
Eksikliğinde; tırnaklarda
beyaz lekeler, ciltte akne oluşumu, saç dökülmesi ve bağışıklıkta zayıflama
görülür. Çinkonun fazla alınması; gözlerde ve ciltte sararmaya, baş
dönmesine ayrıca yüksek ateşe neden olur.
|
|
SORU 1. Minerallerin görev ve
özellikleri ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) İhtiyaç halinde karaciğer tarafından
sentezlenebilir
B) Kalp ritminin düzenler
C) Vücuttaki sıvı dengesini düzenler
D) Vücuttaki enerji üretimini düzenler
E) Kan basıncını düzenler
SORU 2.
……………, oksijen taşınmasında ve depolanmasında önemli
rol oynar ve kırmızı kan hücrelerindeki hemoglobinin ve kas hücrelerindeki
miyoglobinin bir bileşenidir.
Noktalı yere aşağıdakilerden hangisi
yazılırsa eksik bilgi tamamlanmış olur?
A) Mg B) Fe C) Cu
D) Na E) Ca
SORU 3.
Alınan bir besin öğesinin emilen ve vücudun
yararlanabileceği miktarına biyoyararlılık adı verilir. Mineralin
biyoyararlılığı çeşitli faktörlere bağlıdır. Mineral eksikliği yaşayan
kişilerde emilim oranı daha yüksek iken, diyetteki bazı moleküller minerale
kimyasal olarak bağlanarak mineralin biyoyararlılığını azaltabilir. Ayrıca,
bir mineralin aşırı miktarda alınması, diğer minerallerin emilimini ve
metabolizmasını etkileyebilir. Diğer taraftan, bir öğünde vitaminlerin
bulunması, öğündeki minerallerin emilimini artırır.
Buna göre biyoyararlılık ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Ispanakta bulunan oksalik asit, mineralin
biyoyararlılığını azaltabilir.
B) Diyette yüksek miktarda kalsiyum,
fosfor, demir ve bakırın bulunması çinko emilimini azaltabilir.
C) C vitamini demir emilimini
arttırabilir.
D) Demir ve kalsiyum yetersizliği olan
kişilerde, bu minerallerin emilimi de artar.
E) Bitkisel kaynaklardan sağlanan
mineraller, hayvansal kaynaklardan elde edilen minerallerden daha yüksek
emilime sahiptir.
SORU 4.
Minerallerin birçoğu, canlılarda çok önemli
işlevlere sahip moleküllerin yapısına katılarak bu moleküllerin işlev
kazanmasında etkili olabilmektedir.
Buna göre;
I. Miyoglobin yapısına katılma
II. Kanın pıhtılaşmasında görev alma
III. Tiroksin hormonunun yapısına
katılma
görevleri verilen mineraller için
aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
|
|
I
|
II
|
III
|
|
A)
|
Kalsiyum
|
Demir
|
İyot
|
|
B)
|
Demir
|
İyot
|
Kalsiyum
|
|
C)
|
Demir
|
Kalsiyum
|
Iyot
|
|
D)
|
Kalsiyum
|
Iyot
|
Demir
|
|
E)
|
Demir
|
Kalsiyum
|
Flor
|
SORU 5.
|
I. Demir
|
→ Klorofil
|
|
II. Magnezyum
|
→ Hemoglobin
|
|
III. Iyot
|
→ Tiroksin hormonu
|
|
IV. Kalsiyum
|
→ Kemik
|
Yukarıda verilen mineral-yapısına
katıldığı madde eşleştirmelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız III B) Yalnız IV
C) III ve IV
D) I ve III E) I, II, III
ve IV
CEVAPLAR ve
ÇÖZÜMLERİ
1.
Mineraller, tüm canlılar tarafından dışarıdan
hazır alınır. Karaciğerde üretilemez. Cevap: A
2.
Hemoglobin ve miyoglobin demirli proteinlerdir.
Cevap:
B
3.
Parça dikkatlice okunursa, bitkisel kaynaklardan
sağlanan minerallerin, hayvansal kaynaklardan elde edilen minerallerden daha
yüksek emilime sahip olduğu ile ilgili bir bilgi bulunmadığı görülür.
Cevap:
E
4. I. Miyoglobin yapısına katılma:Demir
II. Kanın
pıhtılaşmasında görev alma: Kalsiyum
III. Tiroksin
hormonunun yapısına katılma: İyot
Cevap: C
5. Doğrusu;
I. Demir
→ Hemoglobin veya miyoglobin
II. Magnezyum
→ Klorofil
III.
Iyot → Tiroksin hormonu
IV. Kalsiyum
→ Kemik Cevap: C
|