SINIFLANDIRMA ÇEŞİTLERİ ve İLKELERİ

9. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI

9.3. Canlılar Dünyası

9.3.1. Canlıların Çeşitliliği ve Sınıflandırılması

Anahtar Kavramlar: ikili adlandırma, sınıflandırma, tür

9.3.1.1. Canlıların çeşitliliğinin anlaşılmasında sınıflandırmanın önemini açıklar.

a. Canlıların sınıflandırılmasında bilim insanlarının kullandığı farklı ölçüt ve yaklaşımlar tartışılır.

b. Canlı çeşitliliğindeki değişimler nesli tükenmiş canlılar örneği üzerinden tartışılır.

9.3.1.2. Canlıların sınıflandırılmasında kullanılan kategorileri ve bu kategoriler arasındaki hiyerarşiyi örneklerle açıklar.

a. Canlıların sınıflandırılmasında sadece tür, cins, aile, takım, sınıf, şube ve âlem kategorilerinin genel özelliklerine değinilir.

b. Carolus Linnaeus’un sınıflandırmayla ilgili çalışmalarına değinilir.

c. Hiyerarşik kategoriler dikkate alınarak çevreden seçilecek canlı türleriyle ilgili ikili adlandırma örnekleri verilir.

ç. Öğrencilerin canlılar dünyası ile ilgili çektiği/edindiği fotoğraflardan video veya bir ürün oluşturmaları sağlanır.

-Canlıları benzerlik ve farklılıklarına göre gruplandırarak inceleyen bilim dalına sistematik veya taksonomi denir.

Sınıflandırmanın Amacı

a. Biyolojik çeşitliliği ve bunun dünya üzerindeki dağılımının nasıl olduğunu anlamak.

b. Çok fazla çeşitliliğe sahip olan canlıları daha kolay öğrenilebilir hale getirmek.

c. Canlılarla ilgili genelleme yapabilmek. Bir gruptaki canlılardan birisi incelenip öğrenilirse, aynı gruptaki diğer canlılar hakkında da bilgi edinilmiş olur.

d. Aynı canlının, farklı bölgelerde farklı adlarla tanınmasını engeller. Bilim insanları arasında iletişim ve dil birliği sağlar.

e. Günlük yaşamda kullanılan yaygın isimler canlının bilimsel özelliklerini doğru anlatmayabilir. Örneğin denizatı bir balıktır. Denizhıyarı bir hayvandır. Halka kurdu ise bir mantardır. Bu adlar organizmaların yaygın adıdır ve bu canlıların tümü suda yaşar. Bilimsel adlandırma yöntemine uygun olarak yapılan adlandırmalar yaygın adların kullanılmasıyla ortaya çıkacak karışıklıkları önler.

f. Dünya üzerinde yaşamış ve nesilleri tükenmiş eski türler ile yeni türleri karşılaştırmak.

-İlk sınıflandırma çalışmaları eski Yunanlılar zamanında başlamıştır.  Aristo (MÖ 384-322) canlıları bitkiler ve hayvanlar olarak sınıflandırmıştır. Aristo hayvanları yaşam ortamlarına göre de karada yaşayanlar, suda yaşayanlar ve havada yaşayanlar olmak üzere üç gruba ayırmıştır.

Sınıflandırma Çeşitleri

1. Yapay (ampirik) sınıflandırma: Canlıların dış görünüşlerine ve yaşadıkları yere bakılarak yapılan sınıflandırmaya yapay (ampirik) sınıflandırma veya suni sınıflandırma denir.

-Aristo döneminde yapılan sınıflandırma yapay sınıflandırmadır. Bu tür sınıflandırma günümüzde geçerliliğini kaybetmiştir. Dayandığı temel analog (görevdeş) organlar ve şekil benzerliğidir.

2. Doğal (filogenetik) sınıflandırma: Canlıların köken (orjin) benzerliklerine, akrabalık derecelerine, sahip oldukları homolog yapılarına bakılarak yapılan sınıflandırmaya denir.

İlk doğal sınıflandırmayı yapan bilim insanı John Ray (Con Rey) dir.

Doğal sınıflandırmada temel alınan kriterler

İkili (Binominal) Adlandırma

Sınıflandırmanın en küçük birimi türdür.

Tür; ortak bir atadan gelen, yapı ve görev bakımından benzer organlara sahip, yalnızca kendi aralarında üreyebilen ve kısır olmayan döller meydana getiren canlıların oluşturduğu topluluktur.

-Tür kavramı ilk defa John Ray açıklamış ve kullanmış, Carl Linne tarafından tanımlanmıştır.

-At ile eşek birbiriyle çiftleşmesine rağmen yavruları olan katır kısır olduğundan farklı tür olarak alınır. Ayrıca katır tür olmadığından dolayı sistematikte yeri yoktur.

-Aynı türden canlıların kromozom sayıları, yaşama ortamları, boşaltım ürünleri, embriyonik gelişimleri aynıdır. Protein yapıları ise bir başka canlıya göre birbirine daha çok benzer.

-Genellikle aynı türün kromozom sayıları aynıdır. Ama kromozom sayısı aynı olan iki canlı aynı türden olmayabilir.

-Örnek: İnsanda 46 kromozom varken moli balığında da 46 kromozom vardır ama farklı türlerdir.

-Türler ikili adlandırma yöntemi (binominal adlandırma) ile adlandırılırlar.

-Bu ikili adlandırmada ilk ad türün ait olduğu cinsi ifade eder ve ilk harfi büyük yazılır.

Bizim kullandığımız soy isimlerimize karşılık gelir. Bunun için ilk kelime yani cins isimi aynı olan canlılar akraba kabul edilir. Dolaysı ile benzer özellikleri de fazladır.

-İkinci ad tanımlayıcı ad olarak kullanılır ve küçük harfle yazılır. Bizim özel isimlerimize karşılık gelir. Aynı olması akraba olduğunu göstermez. İkisi birlikte tür adını oluşturur. Tür ve cins adları yazılırken eğik (italik) yazı karakteri kullanılır.

-Hayvan türlerinde embriyonun ilk evrelerinde önce şube özellikleri, en son ise tür özellikleri ortaya çıkar. Hayvanların beslenme şekli takım özelliklerinin belirlenmesinde kullanılır.

-Günümüzde canlılar, altı âlem altında sınıflandırılır:

SORU 1. (2024-TYT/FEN)

Canlıların sınıflandırılmasında en üst kategoriden alt kategorilere doğru gidildikçe aşağıdakilerden hangisinin görülmesi beklenmez?

A) Taksonlar arasındaki ortak özellikler azalır.

B) Taksonlar arasındaki akrabalık derecesi artar.

C) Birey sayısı azalır.

D) Taksonlar arasındaki protein benzerliği artar.

E) Canlı çeşitliliği azalır.

SORU 2.  (2021-TYT/FEN)

Aynı cinse ait iki hayvan türü için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Bu türler aynı aile içerisinde yer alır.

B) Bu türlerin kromozom sayıları kesinlikle aynıdır.

C) Bu türlerin genlerindeki nükleotit dizilimlerinde farklılık görülebilir.

D) Bu türler çiftleştiklerinde verimli döller oluşturamaz.

E) Bu türler ortak ataya dayalı benzerliklere sahiptir.

SORU 3. (2020-TYT/Fen)

Linnaeus’nin canlıların sınıflandırılmasıyla ilgili geliştirmiş olduğu sistem, sonradan bazı değişiklikler yapılmış olsa da günümüzde hâlâ kullanılmaktadır.

Günümüzde kullanılan bu sınıflandırma sistemiyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi

yanlıştır?

A) Bu sistem bir hiyerarşik sınıflandırma sistemidir.

B) Bir üst sınıflandırma basamağında yer alan canlı grupları altta yer alanlara göre daha genel ortak özellikler taşırlar.

C) Sınıflandırmada her takım içerisinde eşit sayıda canlı türü yer alır.

D) Bu sınıflandırma sisteminde canlı türleri binomial olarak isimlendirilir.

E) Canlılar sınıflandırılırken organların köken benzerlikleri de esas alınır.

SORU 4.  (2015 YGS)

Yukarıda bilimsel adları verilen türlerle ilgili olarak,

I. L ve M türlerinin akrabalık derecesi, K ve N türlerinin arasındaki akrabalık derecesinden daha fazladır.

II. K ve N türleri, aynı sınıf içinde bulunurlar.

III. N ve P türleri, doğada çiftleşerek verimli döller oluştururlar.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I   B) Yalnız II C) Yalnız III     

D) I ve II       E) II ve III      

SORU 5. (2013- LYS2 / BİY)

Dört bitki, bilim insanları tarafından,

I. Pinus nigra,

II. Morus nigra,

III. Pinus alba,

IV. Morus alba

şeklinde adlandırılmıştır.

Bu bitkilerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) I. ve III. bitkilerin şubeleri aynıdır.

B) II. ve IV. bitkilerin takımları aynıdır.

C) Bu dört bitki, iki farklı cinse aittir.

D) III. ve IV. bitkiler birbiriyle çaprazlandığında verimli döl verirler.

E) Bu bitkiler dört farklı türe aittir.

SORU 6. (2012 – LYS2 / BİY)

Canlıların sınıflandırılmasında sırasıyla,

âlem – şube – sınıf – takım – aile – cins – tür basamakları kullanılır.

Buna göre, âlem basamağından tür basamağına doğru gidildikçe her bir basamaktaki birey sayısı ve bu bireylerin aralarındaki ortak olan özellik sayısı nasıl değişir?

SORU 7. (2010-YGS / FEN)

İki canlının aynı tür olduğunu söyleyebilmek için aşağıdaki koşullardan hangisi tek başına yeterlidir?

A) Çiftleşebilme

B) Aralarında verimli döller verebilme

C) Aynı sayıda kromozoma sahip olma

D) Benzer anatomik yapıya sahip olma

E) Aynı ekosistemde yaşama

SORU 8. (2007 öss fen-I)

Aralarındaki ortak özellikler en fazla olan canlılar, aşağıdaki filogenetik sınıflandırma basamaklarından hangisinde bulunur?

A) Tür           B) Cins     C) Familya

 D) Takım     E) Sınıf

SORU 9. (2007 öss fen-I)

Aşağıdaki tabloda bazı canlı türlerinin kromozom sayıları verilmiştir.

Bu tablodaki bilgilere göre,

I. İki canlı türünün kromozom sayılarına bakılarak akrabalıkları hakkında karar verilemez.

II. Bir canlı türünün kromozom sayısı, onun hangi sınıfa (classise) ait olduğunu belirler. III. Bir canlı türünün kromozom sayısının az olması ya da çok olması gelişmişlik düzeyini belirlemez.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I    B) Yalnız II   C) I ve II 

D) I ve III    E) II ve III

SORU 10. Bilimsel bir sınıflandırma yapılırken,

I. gen benzerliği,

II. kromozom sayısı,

III. yaşama bölgesi

özelliklerinden hangileri dikkate alınır?

A) Yalnız I     B) Yalnız II        C)I ve II

D)I ve III       E)II ve III

SORU 11. Ev kedisinin bilimsel sınıflandırmadaki adı:

Buna göre,

I. a cins adını gösterir.

II. b tanımlayıcı addır.

III. a ve b birlikte tür adını oluşturur. yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I     B) Yalnız III   C) I ve II

D) II ve III      E) I, II ve III

SORU 12. Aşağıdaki grafikte I, II, III ve IV ile numaralandırılmış sınıflandırma basamaklarındaki canlıların protein benzerlikleri gösterilmiştir.

Buna göre, I, II, III ve IV ile numaralanmış sınıflandırma basamakları aşağıdakilerin hangisinde verilenler olabilir?

SORU 13. Aynı cins altında toplanan bireyler,

I. tür, II. aile, III. takım

basamaklarının hangilerinde kesinlikle bir arada bulunur?

A) Yalnız I    B) Yalnız II    C) Yalnız III

 D) I ve II      E) II ve III

CEVAPLAR ve ÇÖZÜMLERİ

1. Canlıların sınıflandırılmasında en üst kategoriden alt kategorilere doğru gidildikçe, taksonlar arasındaki ortak özellikler artar.

CEVAP: A

2. Farklı türlerin kromozom sayıları kesinlikle aynıdır denilemez. Farklı olma ihtimali daha fazladır.

Cevap: B

3. Farklı takımlardaki canlı türü sayısı da farklı olabilir.

Cevap: D

4. L ve M tür isimlerinin ilk kelimesi farklıdır. Cinsleri de farklıdır. Benzerlileri azdır. İkinci kelimenin benzer olması akraba oldukları anlamına gelmez. Türkçedeki Ali’lerin, Ahmet’lerin, Ayşe’lerin olmamasına benzer. K ve N türlerinin isimlerinin ilk kelimesi aynıdır. Akrabalıkları da L ve M den fazladır. I. Öncül yanlış. K ve N türlerinin cins basamakları aydır. O zaman üst basamak olan sınıf da aynıdır. II. Öncül doğru. Çiftleşerek verimli döl oluşturulması için çiftleşenlerin aynı tür bireyler olması gerekir. N ve P farklı türlerdir. Aynı tür olması için her iki kelimenin de aynı olması gerekir. O zaman N ve P doğada çiftleşerek verimli döller oluşturamazlar. III. yanlış.

Cevap: B

5. III. Pinus alba ve IV. Morus alba farklı türlerdir. Erimli döl oluşturamazlar. Cevap: D

6. Alemden türe doğru basamaktaki birey sayısı azalır. Bireylerin arasındaki ortak özellik sayısı artar.

Cevap: A

7. İki canlının aynı tür olduğunu gösteren temel kanıt, eşleştiklerinde verimli döller (kısır olmayan yavrular) oluşturmalarıdır. Cevap: B

8. Sınıflandırma basamaklarından ortak özellikleri en fazla olan bireyler tür basamağında birlikte bulunanlardır.

Cevap: A

9. Tavuk ve köpeğin kromozom sayıları aynı fakat sınıfları farklıdır. Kromozom sayılarının aynı olması akraba olduğunu göstermez. I. Öncül doğru. Kromozom sayıları sınıflandırma basamağını belirlemek için kullanılamaz. Tavuk ve köpek farklı sınıflarda yer alır. II. Öncül yanlı. Kromozom sayısı canlının gelişmişliği ile doğru orantılı değildir. III. öncül doğru. Cevap: D

10. Bilimsel adlandırmada gen (protein) benzerliği dikkate alınır. Kromozom sayısı ve canlının yaşadığı ortama bakılmaz. Cevap: A

11. İkili adlandırma kuralına göre verilen öncüllerin hepsi doğrudur. Cevap: E

12. Protein benzerliği türden aleme doğru gidildikçe azalır. Buna göre seçenekler değerlendirilirse I’e tür dersek III’ün cins olması gerekir. Bu durumda cevap C olamaz. I’e cins dersek III, aile, II, takım IV de sınıf olacaktır. Cevap: A

13. Cins basamağında birlikte bulunan canlıların üst sınıflandırma basamakları olan aile, takım, sınıf, şube ve alem basamakları kesinlikle aynı olacaktır. Alt basamak olan tür aynı da olabilir farklı da.

Cevap: E