SİNDİRİM SİSTEMİ VE SİNDİRİME YARDIMCI ORGANLAR

11.  SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI

11.1.3. Sindirim Sistemi 

Anahtar Kavramlar: emilim, sindirim

11.1.3.1. Sindirim sisteminin yapı, görev ve işleyişini açıklar.

b. Sindirime yardımcı yapı ve organların (karaciğer, pankreas ve tükürük bezleri) görevleri üzerinde durulur. Yapılarına girilmez.

-Tükürüğün bileşimi ve görevleri;

- Proteinlerin metabolizması sonucu açığa çıkan ve zehirli amonyağı (NH₃) üreye dönüştürür.

-Alkolün zararlı etkisini azaltır.

-İlaç kalıntıları gibi zehirli maddeleri zehirsizleştirir.

- Vücuda girmiş olan toksik maddelerin etkilerini azaltır veya ortadan kaldırır.

-Zehirli H₂O₂’i (Hidrojen peroksit) katalaz enzimi ile su ve oksijene parçalar.

-Vücut ısısını ayarlar.

- A, D, K ve B₁₂ vitaminlerinin fazlasını depolar. Provitamin A’ dan A vitamini sentezler.

-Demir ve bakır gibi mineralleri depolar.

-Embriyo öneminde ve kansızlık durumunda alyuvar üretir.

-Karaciğerde bulunan kupfer hücrelerinde yaşlanmış ve hasarlı alyuvarlar parçalanır.

-Albumin, globulin, fibrinojen gibi plazma proteinlerini sentezler.

- Kanın damar içinde pıhtılaşmasını engelleyen heparin üretir.

-Kandaki steroid yapıdaki hormonların seviyesini ayarlar, fazlasını kandan uzaklaştırır.

- Eritropoitein hormonu üreterek kırmızı kemik iliğinden alyuvar yapımını uyarır. (Eritropoetinnin %10’nunu karaciğer, %90’nını böbrekler üretir.)

-Karaciğerin sindirimdeki görevi; yağların mekanik sindirimini sağlayan safra salgısını üretmektir. Üretilen safra, safra kesesinde depolanır.

-Çizgili kaslarda üretilen laktik asidi, piruvat ya da glikoza dönüştürür.

3.  SAFRA KESESİ:

Safranın Görevleri

1. Mideden gelen asidik özellikteki kimusu nötralize eder. Böylece pankreas ve bağırsak enzimlerinin etkinliğinin artmasını sağlar.

2. Safra tuzları yağların mekanik sindirimini yaparak lipaz enziminin etkinliğini arttırır.

3. Safra, yağların sindirim ürünlerinin ve yağda çözünen vitaminlerin (A, D, E, K) ince bağırsaktan emilimini kolaylaştırır.

4. İnce bağırsaktaki villusların hareketini hızlandırarak emilimin artmasını sağlar.

5. Safra pigmentleri dışkıya rengini verir.

6. Safra aynı zamanda antiseptik bir görev yaparak bağırsaktaki atık maddelerin kokuşmasını ve zararlı bakterilerin üremesini engeller.

7. Safra, alyuvarlardaki hemoglobinin parçalanması sonucu açığa çıkan bilirubin gibi yıkım ürünlerinin dışarı atılmasında rol oynar. Biluribin atılması gerçekleşmezse kanda birikerek sarılığa neden olur.

4. PANKREAS: Mide ile onikiparmak bağırsağı arasında yer alır. Pankreas salgısının oluşumunda sekretin ve kolesistokinin hormonları ile vagus siniri birlikte görev alır. Pankreasın yapısında bulunan acinar hücreleri pankreas öz suyunu üretir. Pankreas öz suyu, virsung kanalı ile vater kabarcığından onikiparmak bağırsağına dökülür.

-pH’ı 7,5-8,8 arasındaki pankreas öz suyunun içinde bikarbonat iyonları (mideden gelen asidik kimusu nötürleştirir), karbonhidratların sindiriminde görevli amilaz, yağların sindiriminde görevli lipaz, proteinlerin sindiriminde görevli kimotripsinojen, tripsinojen ve nükleik asitlerin sindiriminde görevli nükleaz enzimleri (DNAaz, RNAaz) bulunur.

Sindirim sisteminde görev alan hormonlar ve etkileri

SORU 1: (2024-AYT/FEN)

Aşağıdakilerden hangisi insan karaciğerinin işlevleri

arasında yer almaz?

A) Bazı kan proteinlerini sentezleme

B) İşlevini kaybetmiş alyuvarları parçalama

C) Kandaki bazı toksik maddeleri etkisiz hâle getirme

D) Sindirim kanalında işlev gören bazı sindirim enzimlerini salgılama

E) Glikoz moleküllerini kullanarak glikojen sentezleme

SORU 2. (2019-AYT/Fen)

İnsanda sindirim sistemine ait bazı yapılar aşağıda şematize edilmiştir.

Buna göre protein, lipit ve nişasta içeren besinlerle beslenen sağlıklı bir insanda, numaralandırılmış alanlarda bu besinlerin sindirimi sonucu 

rastlanabilecek sindirim ürünleri ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur?

         I                        II                        III

A) Küçük           Yağ asitleri           Maltoz

   polipeptitler

B) Fruktoz          Gliserol              Amino 

                                                        asitler

C) Maltoz         Küçük                     Yağ

                      Polipeptitler           asitleri

D) Amino asitler    Maltoz      Trigliseritler

E) Maltoz          Yağ asitleri            Amino

                                                           asitler

SORU 3. (2016-LYS2/BİY)

İnsan sindirim sisteminde işlev gören;

I. gastrin, II. sekretin, III. kolesistokinin

hormonlarından hangileri onikiparmak bağırsağından salgılanır?

A) Yalnız I         B) Yalnız II       C) II ve III

D) I ve II            E) I, II ve III

SORU 4. (2012- YGS / FEN)

Normal bir insanda, aşağıdakilerin hangisinde verilen organ, karşısındaki işlevi yapmaz?

SORU 5. (2010 LYS)

Aşağıdaki tabloda  X, Y, Z, T ve U maddeleri ile ilgili olarak karaciğerde gerçekleşen bazı metabolizma olayları verilmiştir.

Not: Gerçekleşen olaylar + ile gösterilmiştir.

Tablodaki bilgilere göre X, Y, Z, T ve U maddelerinden hangisi glikojeni göstermektedir?

A) X        B) Y        C) Z       D) T     E) U

SORU 6. (ÖSS FEN-2 / 2008)

İnsanda, I. karaciğer, II. mide,

III. pankreas, IV. ince bağırsak

organlarından hangilerinin salgıları (hormonlar hariç), üretildikleri yerden başka bir yerde işlev görür?

A) Yalnız III     B) I ve II        C) I ve III 

D) II ve IV        E) III ve IV

SORU 7. (2005 ÖSS BASIN KOPYASI)

İnsanda, karaciğerin bazı besin maddelerinin depolanması, kanın zehirli maddelerden arındırılması, homeostasisin sağlanması gibi görevleri vardır. Aşağıdaki şemada, karaciğere kan getiren ve karaciğerden kan götüren damarlar numaralanarak gösterilmiştir. 

Buna göre, karaciğere kan getiren ve karaciğerden kan götüren damarlar aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak gruplanmıştır?     

SORU 8. (2000 ÖSS): Bir araştırmacı, insanda, karaciğere giren ve çıkan damarlardaki kanda glikoz yoğunluğunu yemekten hemen önce ve bol karbonhidratlı yemekten bir süre sonra ölçmüş ve aşağıdaki bulguları saptamıştır.

Bu bulgular, karaciğerin,

I. Fazla glikozu depolama

II. Glikojenden glukoz oluşturma

III. Gereğinde, kandaki glikoz miktarını yükseltme

işlevlerinden hangilerine doğrudan kanıt sağlar?

A) Yalnız I        B) Yalnız II       C) Yalnız III

D) I ve II           E) I ve III

CEVAPLAR ve ÇÖZÜMLERİ

1. Karaciğer, sindirim kanalında işlev gören sindirim enzimi salgılamaz. CEVAP:D

2. Cevap: C

3. gastrin, mideden salınır. Sekretin ve kolesistokinin hormonları ise onikiparmakbağırsağından salınır. 

Cevap: C

4. Yağların kimyasal sindirimi incebağırsakta başlar ve burada tamamlanır. Midede yağ sindirimi olmaz. Cevap: D

5. Glukozun fazlası karaciğerde glikojene dönüştürülerek depolanır. Canlının ihtiyaç duyduğu durumlarda yıkımı gerçekleşerek kullanılabilir. Cevap A

6. Karaciğerden salınan safra incebağırsağa taşınarak yağların mekanik sindirimini sağlar. Pankreas enzimleri ise yine incebağırsağa taşınarak besinlerin sindirimlerinin tamamlanmasını sağlar. Cevap: C

7. 1 numaralı damar kirli kanı karaciğerden alan karaciğer üstü toplar damardır. 2 numaralı damar incebağırsaktan, 3 numaralı damar ise mideden kirli kanı karaciğere götüren kapı toplar damarlarıdır. 4 numaralı damar aorttan ayrılan karaciğere temiz kan getiren karaciğer atardamarıdır.

Cevap: D

8 Yemekten önce kan şekerinin artması karaciğerden kana glikoz verildiğini, yemekten sonra ise kan şekerinin karaciğer tarafından azaltılması glikoz depoladığını gösterir. Ancak verilere göre karaciğerin glikozun fazlasını glikojen şeklinde depoladığına dair bilgi yok. Cevap: E